آن روزها

یادداشتهای تاریخی منشی محمدعظیم-3

یادداشتهای تاریخی منشی محمد عظیم-3 ادامۀ یادداشتهای منشی محمد عظیم که، از سوی مصحّح، به ترتیب توالی سالها تنظیم شده است. عناوین و سالهای میلادی نیز از طرف مصحح افزوده شده است: نادرشاه افشار در هرات( 1134هـ/1721-1722م): به تاریخ سنه 1134 هرات را نادرشاه افشار گرفت و شصت هزارخانوار از هرات کوچانیده به سمت اسفزار و فراه فرستاد. نادرشاه و سفارش سجع مهر: نادرشاه در ایام اوّل نوکری خود که به بازار مشهد آمده بود، به حکّاک گفت: مهر از برای من بکـَن! گفت: چه قسم باشد؟ گفت: سه سورۀ قرآن درآن باشد واسم خود من و طایفۀ من و خُسُرم. حکّاک کـَند: یا ایهاالمزمّل، قل اوحی، تبــــارک نادرقلیِّ افـــشار، داماد میر مبارک جلوس نادرشاه ( 1148هـ/1735-1736م ): جلوس نادرشاه به سلطنت در سنه 1148به صحرای مغان، در راه مازندران نزدیک به قلعۀ اولاد، که در شهنامه ذکر شده. نادرشاه را غلام تایمنی به گلوله زده، در میان جنگل.قتل نادرشاه(1160هـ/1747م): در سنه 1160 نادرشاه در منزل فتح آباد خبوشان مقتول شد.وفات احمدشاه دُرانی(1185هـ/ 1771-1772م): بعد از نادرشاه، احمدشاه افغان پادشاه افغانستان و بعضی از هندوستان گردیده، در سنه 1185 وفات نمود. بیست و پنج سال پادشاهی کرد.(در جای دیگر): بعد از احمدشاه تیمور شاه، پسر ِآن، پادشاه افغانستان و بعضی از هندوستان شد. مدت چهل و هفت سال پادشاهی کرد. در سنه 1232ماه شعبان، وفات نمود. ( وفات تیمورشاه در سنه 1207هـ/ 1793 رخ داده است که درین صورت مدّت سلطنت او 22 سال می شود)وفات کریم خان زند) 1193هـ/1779م): وفات کریم خان زند، که عشیره ییست از عشایر طایفۀ کُرد (زند از عشایر لـُر است)، و آن طایفه در ملایر مقام و به شبانی اقدام داشتند. تا اینکه به سلطنت رسیدند، در سنه 1193. مدت چهل و سه سال خود او و اولاد و بنی اعمام او در ایران سلطنت نمودند. جلوس آغامحمدخان (1198هـ/1783-1784م): سلطنت آغامحمدخان اَخته در سنه 1198، مدّت سلطنت: سیزده سال، قتل آغامحمدخان: سنه 1211 ( جای دیگر: ) قتل آغامحمد خان اخته در ایام محاصره شهر شیش (شیشه یا شوشا) به دست چاکران خودش: سنه 1211/1797.(جای دیگر): سلطنت آغامحمد خان قاجار، که مشهور به اَخته بود، که نادرشاه نموده بود [یعنی نادرشاه او را مقطوع النّسل ساخته بود] (1198). جلوس فتحعلیشاه قاجار(1211هـ/1797م): جلوس فتحعلی شاه برادرزادۀ آغامحمدخان در سنه 1211، وفات به اصفهان در سنه 1250هـ/1834م ، ایّام سلطنت 39 سال (جای دیگر) : سلطنت فتحعلی شاه برادرزادۀ آغامحمد خان در ایران: سنه 1211هـ/1797م شهادت صوفی اسلام (1222هـ/1807-1808م): شهادت صوفی اسلام در سنه 1222 در عهد حکمرانی شهزاده حاجی فیروزالدین در قریۀ شکیبان به مقدّمۀ نواب حسینعلی میرزا قاجار والی خراسان. وزیرفتح خان در هرات (1232هـ/1816-1817م): در سنه 1232 وزیرفتح خان بارکزایی محمدزایی هرات را از نزد شهزاده حاجی [فیروزالدّین] گرفت. (جای دیگر): وزیرفتح خان بارکزایی محمدزائی در سنه 1232 هرات را از شهزاده حاجی فیروزالدّین سدوزائی به حیله و تدبیرگرفت و در سنه مذکور با حسینعلی میرزا، شهزادۀ قاجار در دغارو و کافرقلعه مقدّمه نمودند، و طرفین را شکست واقع شد. سوار هزارۀ هرات که به همراه اردوی وزیر مذکور بودند، بعد از شکست طرفین، آنچه توانستند از هردو اردو اولجه و غنیمت گرفته، به شهر هرات داخل نشده، راه به راه، به قلعه نو بادغیس به جای خود رفتند و صاحب اولجه و استعداد شدند. (جای دیگر): مقدّمه نمودن وزیر فتح خان با شاهزاده حسینعلی میرزا والی خراسان، در موضع کافرقلعۀ کهسان سنه 1232 کوری و قتل وزیر فتح خان (1232هـ/1816-1817م): کورکردن و بعد از چندماه کشتن وزیر فتح خان را شاه کامران ولد شاه محمود افغان در عرض راه کابل: سنه 1232 (جای دیگر در مورد وزیر فتح خان): و در 27 ذیقعده سنه 1232/ 10 اکتبر 1817 وزیر فتح خان هرات را از نزد شاهزاده حاجی فیروزالدین به تدبیر گرفت و بعدها به همان خانۀ ارگ که شاهزادۀ حاجی مذکور محبوس شده بود، شاه کامران پسر شاه محمود وزیر مذکور را کور و مقیّد نمود، تا اینکه شاه کامران ارادۀ رفتن کابل را نموده، وزیر فتح خان را به همراه خود برد و در بین راه خوانین جماعت مردم درّانی را فرمود که او را کشتند. شکست حسینعلی میرزا (1232هـ/1816-1817م): شکست حسینعلی میرزا در ماروچاق بالامرغاب 1232 فرار شاه محمود ازکابل (1234هـ/1818-1819م): فرار نمودن شهزاده محمود از کابل و آمدن در هرات: 1234 - استقلال شاهزاده محمود و حاجی فیروزالدین به هرات (جای دیگر) [ورود شاه محمود به هرات:] ورود شاه محمود بعد از شکست خوردن کابل به هرات به ماه رمضان سنه 1234=ژوئن 1819 فوت رنجیت سنگ(1234هـ /1818-1819م): تاریخ فوت رنجید (کذا) هندوستان «زاغ کور» است، چونکه واحد العین و سیاه بوده، سنه 1234 می شود. شورش مصطفی خان زوری(1234هـ/1818-1819م): شورش مصطفی خان زوری و کشتن اورا شاه کامران. محاصرۀ هرات (1237هـ/1822م): مقتول شدن امیر قلیچ خان تیموری و ابراهیم خان جمشیدی در محاصرۀ هرات، غرّۀ ماه رمضان سنه 1237/22 مه 1822 (جای دیگر به تکرار ولی با اندکی تفاوت آمده است: ) کشته شدن امیر قلیچ خان تیموری و ابراهیم خان جمشیدی به دور هرات که خود آنها هرات را محاصره کرده بودند، سنه .237.آمدن شاه محمود به هرات با کمک فتحعلیشاه قاجار(1241هـ/1825-1826م): آمدن شاه محمود، دفعۀ ثانی به هرات، به استمداد نمودن فتحعلی شاه پادشاه ایران که شاه محمود به ایران رفته بود، سنه 1241. حسنعلی میرزا در ارگ هرات (1241هـ/ 1826م): ورود شاهزاده حسنعلی میرزا به ارگ هرات به جهت ملاقات شاه کامران، جریده، در روز عید اضحی سنه 1241=16 ژوئیه 1826 (جای دیگر): ملاقات شهزاده حسینعلی میرزای قاجار با شاهزاده کامران افغان به ارگ هرات در سنه 1241 روز عید قربان=16ژوئیه 1826. روسها در تبریز (1243هـ/1827-1828م): غلبه نمودن طایفۀ اروسیّه در عصر فتحعلیشاه و گرفتن تبریز را در سنه1243 . (جای دیگر): غلبه نمودن طایفۀ اروسیّه در عصر فتحعلی شاه قاجار در مملکت آذربایجان و بودن در اصل شهر تبریز سنه 1243 و بعدها فتحعلی شاه کرورها وجه نقد مخارج لشکرکشی اروسیّه را از خزانۀ خود داده، و طایفۀ اروس تبریز را واگذار شده به مملکت خود رفتند. وبا در هرات ( 1244هـ/1828م): وبای شدید به هرات، در فصل تابستان و تیرماه سنه 1244 ( همین سطر با عین عبارات در جای دیگر نیز تکرار شده است ) وفات شاه محمود (1245هـ/1829م): وفات شاه محمود پسر تیمورشاه افغان به هرات در سنه 1245. (جای دیگر): فوت نمودن شاه محمود به هرات در سلخ ربیع الاول سنه 1245=اکتوبر 1829. وفات فتحعلی شاه قاجار (1250هـ/1835م): وفات فتحعلی شاه در اصفهان: سنه 1250. جلوس محمدشاه قاجار و وفات او (1250هـ/1835م): جلوس محمدشاه، نوادۀ فتحعلی شاه،پسر عباس میرزای ولیعهد: سنه 1250 ( این عبارت در جای دیگر نیز آمده است)، وفات در شمیران طهران: 6 شوّال 1264 =5 فوریه 1848، مدّت سلطنت: 14 سال. قتل شاه شجاع (1252هـ/1836-1837م): تاریخ قتل شاه شجاع ولد تیمورشاه در کابل که به نظم آورده اند: هاتفم گفت: آه و ناله برآر شمع دولت به صبحدم گل شد (1350) آه و ناله منها، که نودوهشت می شود، الباقی سنه 1252 قتل لات فرنگی: و نیز در قتل لات فرنگی افسر کلّ لشکر مقرری دولت انگلیس، که در سابق غلبه به دارالملک کابل نموده بودند، و مردم بلدة الرّجال کابل همّت و غیرت نموده، به توفیق خدا و برکت حضرت خیرالورا (ص) ملک اسلام را از تصرّف کفر انتزاع نمودند و بلوای عام برسر قشون کفر و ظلام نمودند، و لات فرنگی را با باقی افسران و صاحب منصبان آنها کشتند، که احدی ازآن لشکر کلّی آنها از کابل زنده خلاص نشد. به نظم درآورده اند: دف خروشید و گفت این تاریخ: خوک لندن هلاک کابل شد یعنی به همین تاریخی که شاه شجاع را به کابل کشتند، لات فرنگی را هم کشتند. محاصرۀ هرات (1253هـ/1837-1838): محمدشاه قاجار هرات را با یکصد وبیست هزار لشکر خود محاصره نمود. مدت یک سال ایّام محاصره طول کشیده، در ماه جمادی الثّانی سنه 1254= اوت 1838 مراجعت نمود. پوتنجر در هرات (1253هـ/1837م): بودن پوتنجر صاحب انگلیس به شهر هرات، در ایّام محاصره نمودن محمدشاه قاجار هرات را. [ پوتنجر ] به طور خفیه به هرات بود. در 1253 و بعد از رفتن محمدشاه از دور هرات استدرصاحب انگلیس و حکیم صاحب معۀ خزانۀ خود به شهر هرات آمدند و به چهارباغ میانۀ شهر، وزیریارمحمدخان و شاه کامران، آنها را جا دادند، که مدّت چهارسال به هرات بودند و خزانۀ خود را به آبادی و تعمیرات هرات خرج کردند. و بعدها که لشکر انگلیس را، که به کابل آمده بود، همراه شاه شجاع سدوزائی، مردم کابل بلوا نموده، قتل نمودند، وزیریارمحمد خان فرنگی را از هرات بیرون کرده جواب داد، در سنه 1258هـ/ 1842م. کشته شدن استدر(استودارت) در بخارا: استدرصاحب انگلیس را که وزیر یارمحمد خان از هرات بیرون نموده بود، و او به بخارا رفته بود، پادشاه بخارا اورا کشته بود. فقط. محاصره محمدشاه قاجار هرات را (1253-1254هـ/ 1837-1838م): ورود محمدشاه پادشاه ایران به دور هرات با یک لک و بیست هزار قشون و وزرای چهار دولت که به همراه پادشاه مذکوربه اردو بودند، و مدّت یازده ماه هرات را محاصره داشت، در سنه 1253؛ و در پنجاه و چهار، بدون [رسیدن به ] مقصد، مراجعت نمودن به ایران. (جای دیگر): آمدن محمدشاه به هرات و بازگشت او (1254هـ/1838م) بخت شاه کامران محمود[و] دولت یاورش بود کز تیغ وزیر او محمدشاه رفت پندق یأجوجش از سدّ سکندر گشت مات (شاید بیدق باشد که به معنای پیاده است) فیل و اسبش هرطرف بنهاد رخ بیراه رفت سال آمد رفتن شاهنشه ایران خرد گفت: چون کوه گران آمد، سبک چون کاه رفت قطع دولت اولاد احمد (1258هـ/ 1842م): در سنه یکهزار و دوصد و پنجاه و هشت دولت اولاد احمد قطع گشت، که شاه کامران را وزیر یارمحمدخان گرفته کشت.: 1258 ، وزیر یارمحمد خان شاه کامران را گرفت و خود حکمران هرات شد. نُه سال مستقلّاً حکومت کرد، و در سفر لاش و جوین به اجل طبیعی فوت نمود. بعد از وزیریارمحمد خان پسرش سردار سیدمحمد خان چهارسال حکومت کرد و دو سال هم وزیر عیسی خان بردرانی و شهزاده محمد یوسف حکومت هرات را نمودند. وفات کامران (1259هـ/ مه 1843): فوت نمودن شاه کامران در قیدخانۀ کوهسان در عهد وزیر یارمحمد خان در ماه ربیع الثّانی 1259.فرار سالار و شورش مشهد (1263هـ/ 1847م): فرار نمودن سالار، پسر آصف الدوله خالوی محمدشاه، از عرض راه طهران و ورود به ارض اقدس و بلوا نمودن رعایای ارض موصوف به جهت بی حسابی سرباز طایفۀ ترک که با شاهزاده حمزه میرزا ساخلوی خراسان بودند، به سرکردگی رجب بهادر مروی مردم رعیتی شورش و بلوا نمودند، سنه 1263. مدت دوسال طول کشید. وفات محمدشاه قاجار (1264هـ/1848م): وفات محمدشاه قاجار 6 شوال سنه 1264/ 5 سپتامبر 1848 در شمیران طهران. جلوس ناصرالدین شاه (1264هـ/1848م): جلوس ناصرالدّین شاه ولد محمدشاه، در هیجده سالگی در سنه 1264، وفات، به شهادت، به مزار شاهزاده عبدالعظیم، خارج شهر طهران، به روز جمعه در سر نماز، به دست رضا نام طایفۀ بابی کرمانی، به گلولۀ طپانچه، 17 شهر ذیقعده سنه 1313/ 30 آوریل 1896(در نسخه: سنه 1331) سال پیچی ئیل، ایام سلطنت: چهل و نُه سال، مدت عمر: شصت و هفت سال. جلوس هم در ماه ذیقعده بوده و شهادت هم در ماه ذیقعده. مولود در ماه صفر سنه 1247/ ژوئیه 1831. طایفۀ بابی دو نوبت ناصرالدین شاه را به گلوله زدند: دفعۀ اول در شمیران، 28 شوال سنه 1268 / 15 اوت 1852 که چهار سال از سلطنت او گذشته بود. دفعۀ ثانی که شهید شد. قتل متولی باشی( 1264هـ/1848م): مقتول شدن میرزا عبدالله متولّی باشی مشهد مقدّس و شورش مردم در 25 رمضان سنه 1264/25 اوت 1848.وفات یارمحمدخان (1267هـ/1851م): وفات وزیریارمحمّد خان 11 شعبان/ 11ژوئن بعد از مراجعت سفر لاش و جوین در منزل میراله (ظاهراً این نام در اصل میرعلی بوده است که به مرور زمان به میر اَلَـَه معروف شده است). تولّد مظفّرالدین شاه (1269هـ/1853م): تولّد مظفّرالدین شاه دوشنبه 14 ماه جمادی الثانی/25 مارس 1853. 14 ایام سنبله (کذا، ولی مارس برابر با حوت و حمل می شود) سنه 1269. اردوی شکست خوردۀ مرو (1270هـ/1853-1854م): آمدن اردوی شکست خوردۀ مرو از قاجار (ظاهراً اردوی شکست خوردۀ قاجار از مرو) که از جانب دولت ایران در مرو ساخلو بودند، دهم شهر شعبان در عهد حکومت سردار سید محمد خان بن وزیر یارمحمد خان الکوزائی، سنه 1270. محاصرۀ هرات (1271هـ/1855م): حسام السّلطنه در آخر سنه 1271 هزارو دوصد و هفتاد و یک هرات را محاصره نمود و بعد از نُه ماه گرفت؛ نُه ماه دیگر هم در هرات بود. بعدها هرات را به سردار سلطان احمدخان داد، به حکم ناصرالدّین شاه. (جای دیگر): حسام السلطنه شاهزادۀ قاجار که والی خراسان بود، و به امر ناصرالدین شاه پادشاه ایران در عهد حکومت شهزاده محمد یوسف سدوزایی و وزیر عیسی خان بردرانی را که وزیر خود نموده بود شهزاده محمد یوسف، و حاکم هرات شده بودند ( حاصل عبارت: در عهد حکومت شهزاده محمد یوسف و وزیرش عیسی خان بردرانی که به اشتراک در هرات حکومت می کردند)، حسام السلطنه لشکر به هرات کشیده و مدّت نُه ماه هرات را محاصره نموده، و بالاخره از سبب عُسرت و تنگی محاصره، عیسی خان مذکور ملتجی به دولت ایران شده، از شهر به اردو به سلام حسام السلطنه رفته شهر را اردوی قاجار تصرف شدند، در سنه 1273، و مدت نه ماه حسام السلطنه به ارگ هرات نشسته بود. شهر و مضافات را تصرف داشتند، تا اینکه دولت انگلیس بندر بوشهر [را] که از مضافات ایران بود، گرفته پادشاه را طالب مصالحه نمودند، که هرات را به سردار سلطان احمد خان بارکزائی محمدزائی افغان واگذار شده و پادشاه ایران در سال دوازده هزار تومان مواجب به سلطان احمد خان مذکور می داد. اول حکومت سردار مذکور در سال 1274 بود و بعدها که هرات را دولت ایران به مردم افغان واگذار شد، دولت انگلیس هم بندر بوشهر را واگذار شده، عهد نمودند1273. شهزاده رضا در هرات (1272هـ/1865م): گرفتن شهزاده محمد رضای سدوزائی برادر شهزاده محمد یوسف هرات را از نزد سردار سیدمحمد خان پسر وزیر یارمحمد خان الکوزائی به دستیاری عباس خان و وزیر عیسی خان هراتی و یوسفخان سرتیپ هزاره 24 ذیحجه 1272/26اوت 1856. - میرزا نجف خان هراتی که در مشهد بود، و از طرف والی خراسان، خلعت به جهت شهزاده محمد یوسف سدوزائی آورده بود، و بعد ها سامخان ایلخانی و میرزا نجف خان مخالفت با شهزاده محمد یوسف نمود و ایلخانی به همراه میرزای مذکور رفاقت نکرد، بلکه شهزاده محمد یوسف را خبرداد. قتل عیسی خان بردرانی (6ربیع الثانی1273/4دسامبر 1856): مقتول شدن وزیر عیسی خان بردرانی در اردوی حسام السلطنه در میدان توپخانه، بعد از سپردن شهر را به حسام السلطنه، به دست توپچیها که اورا به بهانۀ عرض نمودن غافل کرده به طپانچه زدند، روز جمعه 6 ربیع الثّانی سنه 1273 مراجعت حسام السلطنه (1273هـ/1857م): مراجعت حسام السلطنه از هرات: اوایل ذیحجّۀ 1273/ژوئیه 1857. قتل سید محمدخان(1273هـ/1856م): مقتول نمودن سردار سید محمد خان را به حکم شهزاده محمد یوسف سدوزائی در شهر محرم سنه 1273/سپتامبر 1856. حکمرانی سلطان احمدخان (1274هـ/1857-1858م): حکمرانی سردار سلطان احمدخان محمدزائی کابلی به هرات، به فرمودۀ ناصرالدین شاه پادشاه ایران در سنه 1274. رفتن سلطان احمدخان به تهران (1276هـ/1860م): رفتن سردار سلطان احمدخان بارکزائی محمدزائی به طهران، در ایّام حکومت خود در شهر رجب المرجب، ورود به طهران در شهر رمضان(مارس یا آوریل) 1276، رفتن تا طهران دوماه، آمدن از طهران دوماه، توقّف طهران دوماه، جمله مدّت شش ماه شد. وزیرمختاردولت انگلیس مقیمۀ طهران درآن زمان طامسن صاحب بود( چنانکه از شرح سفرهای مرحوم منشی، سفر دوم، معلوم می شود، منشی و پدرش منشی باشی محمد اسمعیل نیز در این سفر همراه سلطان احمدخان بوده اند).محاصرۀ دوست محمد خان هرات را(1279هـ/1863م): آمدن بندگان امیر دوستمحمد خان پادشاه کابلستان بدور هرات، یوم پنجشنبه 25 ماه محرّم الحرام1279/16 مارس 1863، و یازده ماه هرات را محاصره داشت، که سردار سلطان احمدخان حاکم هرات بود، و در شب عید قربان / 5 مارس در وقت چاشت روز یورش آورده هرات را گرفته تاراج شد، در سنه 1280/1864 . (جای دیگر) در 1279 بندگان امیر دوستمحمد خان محمدزائی، پادشاه کابل، عمو و پدرزن سردار سلطان احمد خان، از کابل و قندهار، لشکر به هرات کشیده، در ماه صفرالمظفر به دور هرات آمده، و بعد از ده ماه مدّت محاصره، در ماه ذیحجّه شب عید اضحی، در وقت چاشتگاه سنه مذکور، به غلبه هرات را گرفت و تاراج نمودند، و [امیر دوست محمدخان] بعد از سیزده یوم فوت نمود. و سردار سلطان احمدخان مذکور هم در ایّام محاصره، از غم بسیار و خرج بی شمار که در ایّام محاصره نموده بود، به مرض استسقا فوت کرد، که هرات را از نزد شهنوازخان، پسرِ آن، امیردوست محمد خان گرفت. و چونکه فراه که در عهد وزیر یارمحمد خان از علاقۀ هرات بود و در وقت حکومت سردار سید محمد خان، پسر وزیر یار محمد خان، سرداران قندهار که از طرف امیر دوست محمدخان حکومت قندهار را می نمودند، فراه را گرفته بودند، و امیر دوست محمد خان سیف الدولۀ وکیل که پسر امیر صاحب موصوف بود و والدۀ او هزاره بود، به [حکومت ] فراه [فرستاد] تا زمان حکومت سردار سلطان احمدخان به هرات، او به فراه حکومت می نمود، که با اهل و عیال در آنجا بود. و سردار سلطان احمد خان بعد از آمدن از طهران که در وقت حکومت خود به سلام پادشاه ایران، ناصرالدین شاه، رفته و به هرات که آمد، لشکر به فراه کشیده و فراه را تصرّف نمود. امیر صاحب موصوف هم در مقام تلافی برآمده، هرات را گرفت که از آن تاریخ الی حال به هرات لشکر کابل نشسته می باشد و هرات به تصرف پادشاه کابل است. سجع مهر سجع مهر امیر دوست محمد خان: مهر کلکی آن: یا امیر کلّ امیر مهر ثبتی آن: امیر دوست محمد که مقبل ازلیست نام مملکتش از نظام شیر علیست وفات سلطان احمدخان (1279هـ/1863م): فوت شدن سردار سلطان احمدخان در ایام (کذا) که هرات در محاصره بود، در شب دوشنبه 17شوّال سنه1279 /7 آوریل 1863. حکمرانی یعقوب خان در هرات (1280هـ/1863م): حکمرانی سردار محمد یعقوبخان بن امیر شیرعلی خان بن امیر دوست محمدخان به هرات، سنه 1280 هـ /1863م سردار یعقوب خان در مشهد(1284هـ/1867م): رفتن سردار محمد یعقوب خان از هرات به مشهد، در ایّامی که ناصرالدین شاه پادشاه ایران به زیارت ارض اقدس به ایران آمده بود، در شهر ربیع الاوّل 1284/ژوئیه 1867( در این سفر، منشی نیز به همراه سردار محمد یعقوب خان بوده است: سفر پنجم) امیر شیرعلی خان در هند(1285 هـ/1869م): رفتن امیر شیرعلی خان به هندوستان به ملاقات فرمانفرمای هندوستان که ویسرا می گفتند دوم ماه ذیقعده / فوریه از کابل، اواخر سال لوی ئیل نهنگ در مقام انبالۀ پنجاب سرهند، سنه 1285. امیرعبدالرحمن در ایران و روسیه ( 1285هـ/1268-1269م): رفتن امیرصاحب امیر عبدالرّحمن خان بعد از شکست خوردن غزنین، که با امیر شیرعلی خان [مقدمه] نموده بود، به سمت ایران و دولت روس: سنه 1285هـ/1268-1269م). فرار یعقوبخان (1287هـ/1870م): فرار نمودن سردار محمّد یعقوب خان از شهر کابل از نزد امیر شیرعلی خان پدر خود، در شهر رمضان سنه 1287/ نوامبر یا دسامبر 1870)گرانی در هرات (1287هـ/1870-1871م): گرانی هرات که یک من گندم به چهارقران بود، در سال ئیلان ئیل مار، که در آن سال در زمستان و بهار برف و باران نبارید و در خراسان قحط واقع شد که حیوانات حرامگوشت را خوردند، بجز هرات که به این طریق نبود، ولی گرانی بود که پیدا می شد. سنه 1287هـ/1870-1871م. قتل فتح خان و گرفتن هرات ( 1288هـ/1871م): محاصره نمودن سردار محمد یعقوبخان بن امیر شیرعلی خان هرات را که از نزد پدر خود فرار کرده بود، و سردار فتح محمد خان پسر عمویش حاکم هرات بود: 13 محرم /4 آوریل، و 15 صفر6مه، گرفتن شهر را و تاراج نمودن و کشته شدن سردار فتح محمد خان مذکور و پسر او در حین گرفتن شهر. بازگشت یعقوبخان به کابل ( 1288هـ/1871م): رفتن سردار محمد یعقوب خان دفعۀ سوم از هرات به کابل نزد پدر، و محبوس نمودن پدر او را، در ماه رمضان/نوامبر بود: سنه 1288. مولودمحمدعلی شاه (1289هـ/1872م): مولود اعلیحضرت محمد علی شاه پادشاه ایران 13 ربیع الثّانی سنه 1289 /20 ژوئن 1872( این مطلب جای دیگر نیز به عین عبارت تکرار شده است ) جلوس آن: 1324هـ/1906م . مولود امیر حبیب الله (1289هـ/ 1872م): مولود اعلیحضرت امیر حبیب الله خان پادشاه افغانستان 25 ربیع الثّانی سنه 1289 / 2 ژوئیه(این مطلب جای دیگر نیز به عین عبارت تکرار شده است). نخستین سفر ناصرالدین شاه به فرنگ( 1290هـ/1873م): اولین سفر ناصرالدین شاه به فرنگستان: سنه 1290 هـ/1873م.نخستین فرار ایوبخان (1291هـ/1874م): سه دفعه سردار محمد ایوب خان به سمت ایران فرار شده: دفعۀ اول از سطوت لشکر قبله گاه خود امیرشیرعلی خان در سنه 1291، دفعۀ ثانی از مقدّمۀ سرکار امیر عبدالرّحمن خان که در قندهار نمود. دفعۀ ثالث (ذیل سال 1304). فتح میمنه ( 1293هـ/ 1876م): فتح میمنه در عهد امیر شیرعلی خان در 17 شهر صفر14 مارس سال تنکوزئیل، به سرکردگی نائب محمد علم خان، که حاکم ترکستان بود، و سردار عبدالله خان غلجائی ناصری که از هرات به مقدّمۀ میمنه رفته بود، با افواج و سوار هرات. مدّت محاصره پنج ماه بود، از شهر رمضان الی شهر صفر. و در چهار ساعت شهر میمنه را گرفتند. پنجصد نفر از لشکر مقتول و زخمی شده و تقریباً پنج هزار کس از مردم شهر میمنه به قتل رسیدند. وفات امیر شیرعلی خان (1296هـ/1879م): وفات امیرشیرعلی خان پادشاه افغانستان، به مزار شریف ترکستان، به مرض شقاقلوس، درد پا، در شب جمعه 29 ماه صفر سنه 1296/22 فوریه 1879. - امپراطور روس به امیر شیرعلی خان که به ترکستان رفته بود و لشکر انگلیس به جهت تصرف افغانستان آمده بود، به امیر شیرعلی خان نوشته بود که به مثل مار چند روزی را به حیله و فریب با انگریز بگذرانید، که همین روزهای سرما بگذرد؛ آن وقت خدای تعالی حکم خود را به شما نمودار خواهد کرد، یعنی دولت ما بسم الله گفته به کمک شما برمی خیزند. ایوب خان و تاراج هرات ( 1296م/ 1879م): حرکت نمودن سردار محمد ایوب خان به طرف قندهار، در منزل اوّل که پل مالان بود، و ورود سه فوج هراتی که در میمنه ساخلو بودند و میمنه را گذاشته بودند و به هرات آمده بودند، به همراه فیضو خان اسحق زائی هراتی کرنیل خودها، در یوم سه شنبه 13 ذیحجّه / 28 نوامبر و یاغی شدن به محمد ایوب خان و یک شب را به شهر بودن و فردایش روز 14 شنبه 18 در سر پُل مالان رفتن و مقدّمه نمودن با پنج فوج کابلی و ( دراینجا یک کلمه است که مغشوش شده و به احتمال «توپخانه» می شود خواند) و محمد ایوب خان و شکست خوردن سه فوج هراتی و آمدن افواج کابلی و سردار مذکور به شهر و تاراج کردن شهر را: سنه 1296هـ/ 1879م پادشاهی امیر عبدالرحمن (1297- 1319هـ/1879- 1901م): پادشاهی سرکار امیر عبدالرحمن خان در افغانستان و ترکستان افغانی، که ولایات این لب آمویه است، در سنه 1297 الی سنه 1319 هـ / 1879 الی 1901 بیست و دو سال. (ادامه دارد)

جمعه ۱۴ فروردين ۱۳۹۴ ساعت ۱۷:۱۶