آن روزها

قلمرو زبان دری

به مناسبت هفتاد و پنج سالگی استاد کمال خراسانیاین قصیده در زمان جنگ و روزگار آوارگی سروده شده است. داستان کابل و ارتباط کمال با آن و آشنایی من چنین است که استاد کمال خراسانی قصیده سرای معروف و استاد محمد قهرمان غزلسرای معروف ایران مهمان دولت وقت در افغانستان بودند و شبی در مهمانسرای زیبای باغ بالا مهمان وزارت اطلاعات و کلتور بودند. گویندهء این قصیده هم که در آن هنگام عضو انجمن تاریخ افغانستان بود در آن مهمانی دعوت شده بود. این قصیده سالها بعد در بزرگداشت هفتاد و پنج سالگی کمال خراسانی در مشهد سروده شد ودر آن به برخی رخداد های غم انگیز هم اشاره شده است.رسـید مژده که جشنی خجسته است امسالبه پاس حرمت هفــــــتاد و پنج ساله کمالکمـال مرد خدایـست فاضــــــل و کامــــلهمش فزونی دانـش همش فزونی ســــــالفروتنـــــــی را رفتــار او کـند تمــــــثیلبزرگـواری را گفتار او کشـــد تمثــــــالهمی درخشــد چون بدر در ســـپهر سخناگر چه دور سپهرش خمانده همچو هلالهمش وقار شـــیوخ و همش نشاط شبابهمش بدیع کلام و همش لطیف خیــــــالبه خَلق و خُلقش بنـگر جمال را به کمالبه خط و ربطش بنگر کمـال را به جمالز کلک اوست که در شیوهء خراســـانیقصیده راه سپارد دوباره سوی کمــــــال*کمال گفتی و کردم هوای کابل بــــــــاز بلی که از غزلی دل کند هوای غـــزالکه هـست کابل آبی چکیده بر سر گــُلچنــین بود چو نکو بنــگری به نام کمال*نخُــــــست بار به کابــل کمــال را دیدمبه کابلُـــی که هنوزش چنین نبود احوالرسید پیکی کاِمشب به بـاغِ بـــالاینــــــددوتن ســخنور والامقام صــــــاحب حالنخســت میرِ غزل، قهرمان شــیرین کاردگر قصــیده ســــرای بزرگوار، کمــالگذشت چندین سال ازشبیکه خوش بودیمبه باغ بالا با هم نشـــــــسته فارغـــــبالدو یار دیدم: همکیــش، همزبان، هـمدلدو دوست دیدم دســـتانسـرا، لطیف مقـالبر دو یار ســــخن گســـترِ خـراســــانیشـبی گذشـت مرا خوش که بود نعم لیـالشبـی که بود همه نُقل بزم مان اشــــــعارشـبی که بود همی شــــهد کام مان اقـوالوصـــال این دو نکویار دولتی خوش بودولــی دریغ که دولت بود به اســــــتعجالگذشـت آن شب و روز و شبان دیگر نیزچه روزوشـبها؟ پروحشت و پر از اهوالچه گویمت که دگرروزگـار چون بگذشتنه روز خُرّم، نه ماه خوش، نه فرّخ سالزحال شــــــکوه همی داشـتم هزار هـزاردریغ! بودم غافل ز وضع اســـــــتقـــبالکه گرچه گردش گردون نبود حسب مرادولی نکوفته بُد طــــبل جنگ را طبّـــــالهــنوز بود درآن پهــــنه زنـدگی ممـــکنهنوز بود درآن خطــّه قـــتل عام محـــالهنوز بام و در خانه های خـــلق خــــداینگشته بود ز ضرب گلوله چون غـــربالهنوز میهنم آن مهد دانــــش و فرهنــــگ به دست دشمن بی دین نگشته بود اشغالاگر چه بود تهی زآب رود کــــابل، گاهولیک هرگز از خون نبود مـــــالامــــالاگر چه داشت ستم پنجه بر حناجر خــلقنبرده بود فرو لیک این چنین چنـــــگالز روز ما کسـی آگاه گشـــته با روســـانکه بوده عمری با اژدهــا درون به جوالاگر کمال ببیــــند که حال کابل چیســـتدریغ گوید و گردد ورا دگرگــون حـــالازآن قصـور رفیع و ازآن ریاض بدیـــعکنون نبیـند جز رَبـــــع و دامن و اطلالبه جای باغ و گل ولاله زار و آب روانسرشک و آتش وخون بیند وکلوخ وزغالز خشـــم، آســـــان بیند به دیده ها خروارز مهر مشـکل یابد به سینه ها مثـــقـــــال*دراین قیامت بر ما گشوده شــــــــد این دردری که ختم برآن گشته است جاه و جلالخــجســـــته درگه فرزند ســــیّد کـَونَــــینامام هشـــــــــــتم، سلطان طوس، عالم آلتو را بدیدم ای یــــار! ای خراســـانــــی!گشاده دست و دل وخنده روی ومهرسـگالمراچه گفتـی؟ گفتـی که هین زغصّه ممویمرا چه گفتی؟ گفتـی که هــان زدرد منـــالاگر که خصـم به کاشــانه ات فکند آتـــــشدر این دیار تو بیگانه نیســـــتی فی الحالمرا تو همدلـــی و همــــزبان و هم آیــــینکه مرز و بوم یکی بوده مان هزاران سـالمن و تو صــاحب یک خانه و ز یک پدریمیکی زبان ویک آیین ویک سرشت وخصالکـدام خانـه که نی شــرق باشدش نی غرب؟کـدام خانـه ندارد جنـــــوب یا که شمـــــال؟چنـان که نیست خراســان ز طوس تا بسطامنه آریــــــــانـــــــا باشد ز بلخ تا چتــــــرالاگر که هســـــــتم من از دیار نوذر و طوسو گر تو هستی از ســــــرزمین رستم و زالبه شــــاهنــــــامه نگر! قصّهء گذشته بخوانکه داســـــتانها دارد ز روزگار وصــــــــالزبان نــغز دری را قلمـــرویــــــــست فراخکه مرغ فکر به پهنای آن بریـــــــــزد بــــالز شــــرق تا به خـتن، غرب تا به قونیه گیرشـمال تا به بخــارا، جــنوب تا بنـــــــــــگالمبــاد کاســـــته از فــــرّ فارســــــــــیّ ِ دریبـــــه حــــقّ ِ ایــــــزد ِ پاک ِ مهیمن ِ متعــالنصــــیب ما شده چون بخــش خانهء پـــدریچنان که خانگکــــــان بخش می کنند اطــفالچرا بماند شـــــرقی بدین صفت غـــــــافل؟؟چرا بگردد غربــی بدین نمط اغـفــــــــال؟؟پی چه مشـــرق و مغـــرب بود محلّ ِ جدل؟چرا میان شـــمال و جنوب، رشک و جدال؟من ار به رنگ فــرنگی به تن کنم پوشــاکتو گر به رسم نیاکان به پا کنی ســـــــروالچرا ببــــــینی زی من چنان که زی ارباب؟چرا ببینم زی تو چنــــــان که زی حمـّـــالتو گر بگویی نــــــان و من ار بگویم نــونتو گر بگویی دیــــــــوار و من اگر دیـــفالهمین بهــــــــانهء دعوای توست با رازی؟همین نشــــــان خلاف من است و کابل والمن و تو گـــرم جدالـــیم و هوشیار ِ فرنگشــدســــت یکدله از ایرلنـــــــــــد تا اورالمن و توخوش بود ار دست و پنجه نرم کنیمکه خصم بر ما آسان فرو بــــرد چنــــگالز بهر آن که شود عرصـــه خصم را خالیبرای او تو و من را شکسته بِه پر و بـــالجدا ز بهر چه خواهند دشمـــــــنان ما را؟ز بهر آنکه نباشـــــد چــو ماضی استقبـــال* به زندگی همه ات بهره شـــــــــادمانی بادکه دادیم دو سه روزی درین دیار مجــــالهمیشـــه، تا که دمـــاونــد هست پا برجایهمیشــــه، تا نگری زنده رود را ســـــیـّالدل تو بــــــــــــــــاد ز اندوه روزگار تهیســر تو باد ز سودای عشق مالامـــــــــالچـو در به مهــر گشودی که خیر مقدمکــمکنون شـتاب چه داری که عجّـلوا برِحال؟بلی! روم، که در آنجا نهــــــاده ام امّـــــیدبلی! روم، که در آنجا ســــپرده ام آمـــالهنوز گرچه مرا آشــــــــیــان همی ســوزدهنوز گرچه شکسته ست و بسته ام پرو بالهنوز سوزد کابُــــــل میان آتش جنـــــــگفتد حدید مذاب اندرو ز دشت و جــــــــبالبه هر دقیــــــــــــــقه یکی انفجار ویرانگربه قلب کابل مظـــلوم افکند زلــــــــــــزالهنوز قوت در آن خطّــــــــــه لایموت بودهنوز آب به جز در دو دیده نیــــست زلالاگز چه دشمن بیـــــــگانه رفته از میـــــدانز آشنایان باشد کنون همه جنجـــــــــــــــالکــــنون همه پی احراز منصب است جــدلکنون همه پی تقـــســـــیم قدرت است جدالنفیر جنگ گرفته است راه اســـــــــــــتفهامنهیب مرگ گرفته است جای اســـــــــتدلالهر آنچه رفت ز بیگانه ســــــــالها بــــــیدادز خویش بیشتر آمد به کمتر از یک ســـالچنین بود چو بگیرد غرور جای خِــــــــرَدچنین شود چو نباشــد برای عقــــــــل مجال*مرا درین ره بگذشـــت تلخ با شــــــــــیرینبلور بود و صدف بود و سنگ بود و سـفالز باد حسرت شد مشک ناب من کــــــــافورز بار غم الف قامتــــــــــــم خمـــید چو دالبدین صفت که مرا زندگی به درد گذشـــــتحیات عین مماتــــــــــست و عمر عین وبالز هســــــــتیم رمقی مانده بهر بســـــــــپردنبه یار بســـــــــپرم ار یاوری کند اقــــــــبالمرا ببخش که پُـر گفتم و پریشـــــــــــان نـیزمرا ببخش که گفتـــــــــــــم سخن بدین منوالاگر چه شرط ادب نیست در محافل انـــــسبه جای قول و غزل داســــــتان رنج و ملالچنین بود ســــــخن آنکه روزگاری هســــتاسیر رنج و ملال و زبون جنگ و قتــــــــالدرین چکامه گر اطناب رفت عذر پذیـــــــروگر قوافی تکرار شـــــــــــــــد مگیر اشکالشمار بیت درین چامه گر چه شد هشــــــــتاد کمال را ز صد افزون دهاد ایزد ســـــــــــالآصف فکرت ، مشهد مقدّس – تابستان 1372* ارتباط میان نام کمال و کابل: یکی از شاعران دورهء تیموری معمایی به نام کمال سروده است:از نام نگار من چه پرسی؟------ آبی است میان گل چکیدهباز یکی از شاعران افغان – به گمانم که شادروان شایق کابلی - این بیت را در وصف کابل سروده و بسیار شیرین گفته است:از نام دیار من چه پرسی؟----- آبی است میان گل چکیده

شنبه ۱۷ تير ۱۳۸۵ ساعت ۵:۰۱