به مناسبت هفتاد  و پنج سالگی

 استاد کمال خراسانی

این قصیده در زمان جنگ و روزگار آوارگی سروده شده است.  داستان کابل و  ارتباط کمال با آن و آشنایی من چنین است که استاد کمال خراسانی قصیده سرای معروف و استاد محمد قهرمان غزلسرای معروف ایران مهمان دولت وقت در افغانستان بودند و شبی در مهمانسرای  زیبای باغ بالا مهمان وزارت اطلاعات و کلتور بودند. گویندهء این قصیده هم که در آن هنگام  عضو انجمن تاریخ افغانستان بود در آن مهمانی دعوت شده بود. این قصیده سالها بعد در بزرگداشت  هفتاد و پنج سالگی کمال  خراسانی در مشهد سروده شد ودر آن به برخی رخداد های غم انگیز هم اشاره شده است.

رسـید مژده که جشنی خجسته است امسال

به پاس حرمت هفــــــتاد و پنج ساله کمال

کمـال مرد خدایـست فاضــــــل و کامــــل

همش فزونی دانـش همش فزونی ســــــال

فروتنـــــــی را رفتــار او کـند تمــــــثیل

بزرگـواری را گفتار او کشـــد تمثــــــال

همی درخشــد چون بدر در ســـپهر سخن

اگر چه دور سپهرش خمانده همچو هلال

همش وقار شـــیوخ و همش نشاط شباب

همش بدیع کلام و همش لطیف خیــــــال

به خَلق و خُلقش بنـگر جمال را به کمال

به خط و ربطش بنگر کمـال را به جمال

ز کلک اوست که در شیوهء خراســـانی

قصیده راه سپارد دوباره سوی کمــــــال

*

کمال گفتی و کردم هوای کابل بــــــــاز

بلی که از غزلی دل کند هوای غـــزال

که هـست کابل آبی چکیده بر سر گــُل

چنــین بود چو نکو بنــگری به نام کمال*

نخُــــــست بار به کابــل کمــال را دیدم

به کابلُـــی که هنوزش چنین نبود احوال

رسید پیکی کاِمشب به بـاغِ بـــالاینــــــد

دوتن ســخنور والامقام صــــــاحب حال

نخســت میرِ غزل، قهرمان شــیرین کار

دگر قصــیده ســــرای بزرگوار، کمــال

گذشت چندین سال ازشبیکه خوش بودیم

به باغ بالا با هم نشـــــــسته فارغـــــبال

دو یار دیدم: همکیــش، همزبان، هـمدل

دو دوست دیدم دســـتانسـرا، لطیف مقـال

بر دو یار ســــخن گســـترِ خـراســــانی

شـبی گذشـت مرا خوش که بود نعم لیـال

شبـی که بود همه نُقل بزم مان اشــــــعار

شـبی که بود همی شــــهد کام مان اقـوال

وصـــال این دو نکویار دولتی خوش بود

ولــی دریغ که دولت بود به اســــــتعجال

گذشـت آن شب و روز و شبان دیگر نیز

چه روزوشـبها؟ پروحشت و پر از اهوال

چه گویمت که دگرروزگـار چون بگذشت

نه روز خُرّم، نه ماه خوش، نه فرّخ سال

زحال شــــــکوه همی داشـتم هزار هـزار

دریغ! بودم غافل ز وضع اســـــــتقـــبال

که گرچه گردش گردون نبود حسب مراد

ولی نکوفته بُد طــــبل جنگ را طبّـــــال

هــنوز بود درآن پهــــنه زنـدگی ممـــکن

هنوز بود درآن خطــّه قـــتل عام محـــال

هنوز بام و در خانه های خـــلق خــــدای

نگشته بود ز ضرب گلوله چون غـــربال

هنوز میهنم آن مهد دانــــش و فرهنــــگ

به دست دشمن بی دین نگشته بود اشغال

اگر چه بود تهی زآب رود کــــابل،  گاه

ولیک هرگز از خون نبود مـــــالامــــال

اگر چه داشت ستم پنجه بر حناجر خــلق

نبرده بود فرو لیک این چنین چنـــــگال

ز روز ما کسـی آگاه گشـــته با روســـان

که بوده عمری با اژدهــا درون به جوال

اگر کمال ببیــــند که حال کابل چیســـت

دریغ گوید و گردد ورا دگرگــون حـــال

ازآن قصـور رفیع و ازآن ریاض بدیـــع

کنون نبیـند جز رَبـــــع و دامن و اطلال

به جای باغ و گل ولاله زار و آب روان

سرشک و آتش وخون بیند وکلوخ وزغال

ز خشـــم، آســـــان بیند به دیده ها خروار

ز مهر مشـکل یابد به سینه ها مثـــقـــــال

*

دراین قیامت بر ما گشوده شــــــــد این در

دری که ختم برآن گشته است جاه و جلال

خــجســـــته درگه فرزند  ســــیّد کـَونَــــین

امام  هشـــــــــــتم، سلطان طوس، عالم آل

تو را بدیدم ای یــــار! ای  خراســـانــــی!

گشاده دست و دل وخنده روی ومهرسـگال

مراچه گفتـی؟ گفتـی که هین زغصّه  مموی

مرا چه گفتی؟ گفتـی که هــان زدرد منـــال

اگر که خصـم به کاشــانه ات  فکند آتـــــش

در این دیار تو  بیگانه نیســـــتی  فی الحال

مرا  تو همدلـــی و همــــزبان و هم آیــــین

که مرز و بوم  یکی بوده مان هزاران سـال

من و تو صــاحب یک  خانه و ز یک پدریم

یکی زبان ویک آیین ویک سرشت وخصال

کـدام خانـه که نی شــرق باشدش نی غرب؟

کـدام خانـه ندارد جنـــــوب یا که شمـــــال؟

چنـان که نیست خراســان ز طوس تا بسطام

نه آریــــــــانـــــــا باشد ز بلخ تا چتــــــرال

اگر که هســـــــتم من از دیار نوذر و طوس

و گر تو هستی از ســــــرزمین رستم و زال

به شــــاهنــــــامه نگر! قصّهء گذشته بخوان

که داســـــتانها دارد ز روزگار وصــــــــال

زبان نــغز دری را قلمـــرویــــــــست فراخ

که مرغ فکر به پهنای آن بریـــــــــزد بــــال

ز شــــرق تا به خـتن، غرب تا به قونیه گیر

شـمال تا به بخــارا، جــنوب تا بنـــــــــــگال

مبــاد کاســـــته از فــــرّ فارســــــــــیّ ِ دری

بـــــه حــــقّ ِ ایــــــزد ِ پاک ِ مهیمن ِ متعــال

نصــــیب ما شده چون بخــش خانهء پـــدری

چنان که خانگکــــــان بخش می کنند اطــفال

چرا بماند شـــــرقی بدین صفت غـــــــافل؟؟

چرا بگردد غربــی بدین نمط اغـفــــــــال؟؟

پی چه مشـــرق و مغـــرب بود محلّ ِ جدل؟

چرا میان شـــمال و جنوب، رشک و جدال؟

من ار به رنگ فــرنگی به تن کنم پوشــاک

تو گر به رسم نیاکان به پا کنی ســـــــروال

چرا ببــــــینی زی من چنان که زی ارباب؟

چرا ببینم زی تو چنــــــان که زی حمـّـــال

تو گر بگویی نــــــان و من ار بگویم  نــون

تو گر بگویی دیــــــــوار و من اگر دیـــفال

همین  بهــــــــانهء دعوای توست با رازی؟

همین نشــــــان خلاف من است و کابل وال

من و تو گـــرم جدالـــیم و هوشیار ِ فرنگ

شــدســــت یکدله از ایرلنـــــــــــد تا اورال

من و توخوش بود ار دست و پنجه نرم کنیم

که خصم بر ما آسان فرو بــــرد چنــــگال

ز بهر آن که شود عرصـــه خصم را خالی

برای او تو و من را شکسته بِه پر و بـــال

جدا ز بهر چه خواهند دشمـــــــنان ما را؟

ز بهر آنکه نباشـــــد چــو ماضی استقبـــال

*

به زندگی همه ات بهره شـــــــــادمانی باد

که دادیم دو سه روزی درین دیار مجــــال

همیشـــه،  تا که دمـــاونــد هست پا برجای

همیشــــه، تا نگری زنده رود را ســـــیـّال

دل تو بــــــــــــــــاد ز اندوه روزگار تهی

ســر تو باد ز سودای عشق مالامـــــــــال

چـو در به مهــر گشودی که  خیر مقدمکــم

کنون شـتاب چه داری که عجّـلوا برِحال؟

بلی! روم،   که در آنجا نهــــــاده ام امّـــــید

بلی! روم، که در آنجا   ســــپرده ام آمـــال

هنوز گرچه مرا آشــــــــیــان همی ســوزد

هنوز گرچه شکسته ست و بسته ام پرو بال

هنوز سوزد کابُــــــل میان آتش جنـــــــگ

فتد حدید مذاب اندرو ز دشت و جــــــــبال

به هر دقیــــــــــــــقه یکی انفجار ویرانگر

به قلب کابل مظـــلوم افکند زلــــــــــــزال

هنوز قوت در آن خطّــــــــــه لایموت بود

هنوز آب به جز در دو دیده نیــــست  زلال

اگز چه دشمن بیـــــــگانه رفته از میـــــدان

ز آشنایان باشد کنون همه جنجـــــــــــــــال

کــــنون همه پی احراز منصب است جــدل

کنون همه پی تقـــســـــیم قدرت است جدال

نفیر جنگ گرفته است راه اســـــــــــــتفهام

نهیب مرگ گرفته است  جای اســـــــــتدلال

هر آنچه رفت ز بیگانه ســــــــالها بــــــیداد

ز خویش بیشتر آمد به کمتر از یک ســـال

چنین بود چو بگیرد غرور  جای خِــــــــرَد

چنین شود چو نباشــد برای عقــــــــل مجال

*

مرا درین ره بگذشـــت تلخ با شــــــــــیرین

بلور بود و صدف بود و سنگ بود و سـفال

ز باد حسرت شد مشک ناب من کــــــــافور

ز بار غم الف قامتــــــــــــم خمـــید  چو دال

بدین صفت که مرا زندگی به درد گذشـــــت

حیات عین مماتــــــــــست و عمر عین وبال

ز هســــــــتیم رمقی مانده بهر بســـــــــپردن

به یار بســـــــــپرم ار یاوری کند اقــــــــبال

مرا ببخش که پُـر گفتم و پریشـــــــــــان نـیز

مرا ببخش که گفتـــــــــــــم سخن بدین منوال

اگر چه شرط ادب نیست در محافل  انـــــس

به جای قول و غزل داســــــتان رنج  و ملال

چنین بود ســــــخن آنکه روزگاری  هســــت

اسیر رنج و ملال و زبون جنگ و قتــــــــال

درین چکامه گر اطناب رفت عذر  پذیـــــــر

وگر قوافی تکرار شـــــــــــــــد مگیر اشکال

شمار بیت درین چامه گر چه شد هشــــــــتاد

کمال را ز صد افزون دهاد ایزد ســـــــــــال

آصف فکرت ، مشهد مقدّس – تابستان 1372

* ارتباط میان نام کمال و کابل:  یکی از شاعران دورهء تیموری معمایی به نام  کمال سروده است:

از نام نگار من چه پرسی؟------ آبی است میان گل چکیده

باز یکی از شاعران افغان – به گمانم که شادروان شایق کابلی -  این بیت را در وصف کابل سروده و بسیار شیرین گفته است:

از نام دیار من چه پرسی؟----- آبی است میان گل چکیده

شنبه ۱۷ تير ۱۳۸۵ ساعت ۵:۰۱